Bestrijdingsmiddelen kopen

Door /

Als natuurlijke moestuinier neem je liever niet je toevlucht tot synthetische bestrijding. Natuurlijke middelen zijn beter voor de natuur en voor jouw gezondheid, hoewel ook natuurlijke stoffen in fabricaten schade kunnen toebrengen. Hieronder een beschrijving van een aantal natuurlijke en toegestane synthetische middelen uit de winkel en de effecten ervan op mens en natuur.

Uitleg over de gehanteerde definities:

  • Synthetisch = in de fabriek gemaakt
  • Natuurlijk= stof uit de natuur

Alles is chemisch, ook natuurlijke stoffen, dus waar in het dagelijks taalgebruik wordt gesproken van chemische middelen als wordt bedoeld ‘uit de fabriek’, heten die hier synthetisch, wat feitelijk juister is.

Gevoelig voor gif

In de winkel vind je plantversterkende middelen op basis van vetzuren, mineralen en plantextracten, of op basis van algen- of zeewierextract. Deze producten hebben een natuurlijke oorsprong en werken preventief tegen schimmelziekten.

Maar er zijn ook synthetische middelen verkrijgbaar die gif bevatten. Daar kleven grote nadelen aan.

De directe nadelen zijn:

  • Doodt nuttige organismen, inclusief natuurlijke vijanden
  • Giftig voor boer en tuinder
  • Giftig voor consument
  • Giftig voor bloembestuivers
  • Het is duur

Indirecte nadelen zijn:

  • Accumuleert in voedselketens
  • Stimuleert ontwikkeling van resistentie
  • Verspreiding door milieu, inclusief bodem en water

Gif slechter voor kinderen

Voor kinderen zijn deze stoffen nog veel gevaarlijker dan voor volwassenen.

Kinderen zijn gevoeliger door:

  • Een verhoogde blootstelling
    • Bij baby’s zijn de lever en de nieren nog niet voldoende ontwikkeld om deze stoffen af te breken en uit het lichaam te verwijderen
    • Kinderen brengen meer tijd door dichter tegen de grond, op de hoogte waar pesticiden worden gesproeid
    • Kinderen hebben meer contact met bodemstof
    • Kinderen hebben een hogere ademhaling per minuut en hebben een grotere lichaamsoppervlakte in verhouding tot hun lichaamsgewicht
  • Een grotere gevoeligheid
    • Bij kinderen zijn de hersenen en organen nog in ontwikkeling waardoor ze gevoeliger zijn aan invloed van vervuilende stoffen

Toegestane synthetische middelen

Ondanks alle nadelen is er een lijst met toegestane synthetische middelen, opgesteld door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). In de winkel herken je toegestane middelen op het etiket aan een nummer dat begint met ‘NL’ of eindigt op een ‘N’.

De middelen zijn getest op veiligheid, effectiviteit en milieubelasting. Een middel dat is toegestaan is Roundup. Je kunt het kopen bij tuincentra en het wordt veel gebruikt door bedrijven en particulieren. Dit middel tast het waterleven aan en is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie kankerverwekkend. Zorgwekkend: Roundup kan worden teruggevonden in de urine van de meeste Europeanen.

Ook de toegestane middelen dimethoaat (in luizensticks), en abamectine (in combinatie met pyrethrine; het mag alleen in huis of in de kas gebruikt worden) zijn giftige stoffen die op een risicolijst staan voor het voedselkeurmerk Planet Proof, omdat ze een verhoogd milieurisico hebben.

Telen zonder synthetische middelen

Toegestaan betekent dus niet: milieuvriendelijk en ongevaarlijk voor de gezondheid. De werkende bestanddelen zijn giftig voor het ongedierte, schimmel of onkruid. Maar vaak is het middel ook gevaarlijk voor andere (huis)dieren, planten en mensen. En bij verkeerd gebruik (er zit altijd een gebruiksaanwijzing bij) is het middel schadelijk voor het grondwater, de bodem of (nuttige) insecten. Restanten pesticiden en insecticiden moeten altijd bij het klein chemisch afval worden ingeleverd.

De vraag is: wil je dat echt in je moestuin gebruiken en je kinderen blootstellen aan dit gif? Ik weet mijn antwoord wel! De overheid wil ook van de synthetische middelen af en streeft naar een ‘chemievrije’ en natuurinclusieve landbouw in 2030, waarbij synthetische middelen alleen worden ingezet als het echt moet. Jij leert in deze cursus alvast hoe het zonder kan.

De meest voorkomende middelen in de winkel

In deze les vind je een beschrijving van de meest voorkomende middelen voor de consument. Sommige natuurlijk, andere synthetisch (in de fabriek gemaakt). In vrijwel alle gevallen brengen de middelen de natuur schade toe.

De bekendste synthetische bestrijdingsmiddelen die verkrijgbaar zijn voor de consument bevatten pyrethrine of neonicotinoïden.

Pyrethrum

Pyrethrine

Een bekend middel op basis van natuurlijke grondstoffen is Pyrethrine. Het is de grondstof van onder andere de merknamen Bayer Natria, Edialux Bio-Pyretex Garden, Spruzit-R (ecostyle) en Luxan Tegen Insecten.

Pyrethrine is gemaakt van de bloemen van de Perzische chrysant (Pyrethrum) die veelal in Kenia wordt geteeld. Je kunt deze bloem ook in de tuin zaaien (het is een exoot die niet woekert), de bloemen drogen, verpulveren en daarna mengen met water. Dan sproei je het over je planten tegen luis en trips.

Het middel Pyrethrine is één van de meest gebruikte biologische insecticides die toegepast mogen worden in de biologische landbouw. Pyrethrine werkt op het zenuwstelsel van insecten en zorgt ervoor dat de insecten niet meer kunnen bewegen, waardoor ze uiteindelijk doodgaan. Het is niet ongevaarlijk. Het gif in Pyrethrine is veel geconcentreerder dan het pyrethrumextract van de bloem en doodt alle insecten, ook bijen. Je spuit het dus selectief op alleen die insecten die je wilt doden, maar als bijen later op jouw planten landen, komen ze er toch mee in aanraking.

Piperonylbutoxide

Nog gevaarlijker werd het middel toen er piperonylbutoxide aan werd toegevoegd (zoals bij Spruzit van Ecostyle). Piperonylbutoxide remt het afbraakmechanisme in het lichaam van insecten en versterkt daardoor de werking van de pyrethrine. Maar hierdoor wordt ook het risico op schade voor nuttige insecten vergroot.

Ook voor mensen is deze stof ongezond. Volgens recent onderzoek kan Piperonylbutoxide (PBO) een negatief effect hebben op de ontwikkeling van kinderen. Ook kun je er mogelijk kanker van krijgen. In Nederland is de verkoop van pyrethrine met PBO inmiddels verboden.

Pyrethrine met koolzaadolie

Sommige merken mengen de pyrethrine met koolzaadolie: Pyrethrum-Biol Spray van Luxan, Pokon Bio en Ecostyle Pyrethro-Pur. Koolzaadolie verstopt de ademhalingsbuisjes van insecten. Ook maakt de olie het pantser van het insect week om het pyrethrine sneller te laten inwerken. Deze middelen worden gebruikt bij onder meer spintmijt, trips en bladluis. Gebruik deze middelen – als je hiervoor al zou kiezen – niet als het buiten boven 25 graden Celsius is, of bij fel zonlicht. Dan kan het de planten beschadigen. Voorkom dat nuttige insecten (bijvoorbeeld bijen of lieveheersbeestjes) geraakt worden door de spuitvloeistof.

Pyrethroïden

Er zijn ook volledig synthetische afgeleiden van pyrethrine: pyrethroïden. Pyrethroïden zijn goedkoper en kunnen in grotere hoeveelheden geproduceerd worden dan met de natuurlijke grondstof, en vaak zijn ze ook effectiever. Deze middelen mogen wel in de gangbare, maar niet worden gebruikt in de biologische landbouw. Want bij dit landbouwtype is het gebruik van synthetische bestrijdingsmiddelen verboden. Pyrethroïden mogen worden wel in consumentenproducten worden verwerkt.

Pyrethroïden worden voor veel verschillende toepassingen gebruikt. Ze zitten in verschillende middelen om insecten binnenshuis te bestrijden, in houtverduurzamingsmiddelen en in sommige middelen om parasieten bij honden te bestrijden. Pyrethoïden herken je aan de volgende ingrediënten op de verpakking:

  • Permethrin
  • Tetramethrin
  • Deltamethrin
  • Prallethrin
  • Fenothrin (of sumithrin)
  • Transfluthrin

Synthetische pyrethoïden hebben een langere werking dan het natuurlijke pyrethrum en zijn schadelijker. In proeven bleek dat langdurig gebruik bij muizen tot longtumoren kan leiden. Bij mensen is de stof irriterend voor de ogen, de huid en de luchtwegen. De stof kan effecten hebben op het zenuwstelsel, met als gevolg tintelingen, jeuk of branderig gevoel. Inslikken kan de dood veroorzaken.

Schadelijk voor waterleven

Het natuurlijke pyrethrum en de synthetische pyrethrinen en pyrethroïden zijn giftig voor insecten zoals waterkevers en watervlooien. Deze dieren sterven en dat kan op langere termijn consequenties hebben voor vissen, die leven van deze waterorganismen. Zeker de pyrethroïden zijn schadelijk, want die werken langer en kunnen ook schadelijk zijn voor vissen.

Liever eigen plantenextracten

Synthetische bestrijdingsmiddelen bevatten geconcentreerd, sterk gif dat meestal slecht afbreekbaar is. Het is voor de natuur beter om te kiezen voor preventie, mechanische bestrijding of zelfgemaakte plantenextracten zoals beschreven in de les over Plaagdieren en schimmels natuurlijk bestrijden.

Zelfgemaakte plantenaftreksels zijn gemaakt van inheemse planten en bevatten een minder hoog gehalte van een bepaalde giftige stof. Ze zijn bovendien sneller afbreekbaar.

Neonicotinoïden

Neonicotinoïden (ook wel neonics genoemd) worden net als pyrethrinen veel gebruikt in bestrijdingsmiddelen voor consumenten. Het zijn neuro-actieve insecticides die chemisch verwant zijn met nicotine. Deze insecticides werden in de jaren 80 door Shell, en in de jaren 90 door Bayer ontwikkeld.

Neonicotinoïden bestrijden schadelijke insecten door het zenuwstelsel van deze insecten aan te tasten. Neonicotinoïden zijn giftig tot zeer giftig voor in het water levende organismen. Maar ook bijen kunnen sterven als ze ermee in aanraking komen. Dat is niet goed, want bijen zijn van levensbelang voor gewasbestuiving. (Meer over oorzaken van bijensterfte kun je lezen in dit wetenschappelijk onderzoek van de Wageningen Universiteit). Neonicotinoïden kunnen ook voor de mens schadelijk zijn bij inademing of inname.

Je herkent neonicotinoïden aan de volgende ingrediënten op de verpakking:

  • Acetamiprid
  • Clothianidine
  • Imidacloprid
  • Thiacloprid
  • Thiamethoxam

Op open teelten van, voor bijen aantrekkelijke, gewassen mag je niet spuiten met gewasbeschermingsmiddelen met de volgende neonicotinoïden:

  • clothianidine;
  • thiamethoxam;
  • Imidacloprid.

Acetamiprid en Thiacloprid mogen wel, mits de middelen op de lijst met toegelaten middelen staan (4 of 5 cijfers met een N erachter) en de gebruiksaanwijzing wordt opgevolgd.

Een imker reinigt een bijenkast

Zwavel

Zwavel is een redelijk milieuvriendelijk bestrijdingsmiddel dat wordt gewonnen uit zwavelrijke kalksteen. Het is een oud middel tegen schurft en meeldauw en wordt vooral in de fruitteelt gebruikt, maar ook bij meloenen en pompoenen. Niet alle fruitrassen kunnen ertegen. Ook tegen meeldauw bij groenten wordt zwavel gebruikt. Hier werkt het alleen preventief en in een vroeg stadium. Naast schimmels doodt zwavel ook heel wat insecten, helaas ook nuttige zoals de sluipwesp.

Hoe fijner de zwavel verdeeld wordt, hoe beter de werking. Spuitzwavel is onder veel merknamen te koop. Het bevat meestal 80% zwavel en 20% gemalen kalksteen. In het kruidenpreparaat Bio-S zit 30% zwavel.

Hoewel zwavel niet giftig is voor de mens, moet voor de veiligheid termijnen in acht genomen worden waarbinnen vóór de oogst niet meer gespoten mag worden: 3 weken voor groenten en 6 weken voor fruit (dit kun je vinden op de verpakkingen).

Bacteriën en schimmels

Plagen bestrijden gebeurt in de professionele landbouw ook met bacteriën en schimmels. We noemen drie veelgebruikte soorten.

Bacillus thuringiensis

De bacterie Bacillus thuringiensis vormt een giftige stof waarvan veel insecten dood gaan. Bacillus thuringiensis is een bodembacterie. Het is de meest gebruikte bacteriesoort die wordt gebruikt voor biologische bestrijding tegen onder meer motten en vlinders, kevers en vliegen. De bacterie is voor biologische boeren verkrijgbaar in zakjes met gedroogde sporen die met water worden gemengd en op kwetsbare planten als koolsoorten en fruitbomen worden gesproeid. De bekendste merknaam is XenTari.

Via genetische modificatie zijn er tegenwoordig gewassen die het gif producerende gen ingebouwd hebben, de zogenaamde Bt-gewassen. Die passen niet echt in een natuurlijke moestuin.

Sinds 2013 mogen Bacillus thuringiensis-preparaten niet langer door particulieren in België en in Nederland worden gebruikt. Je vindt het dus niet in tuincentra. Dat is jammer, want deze preparaten hebben minder neveneffecten dan Conserve®Garden, een veel verkocht en erkend biologisch bestrijdingsmiddel met Spinosad als bestanddeel (zie bacterie 3).

Bacillus thuringiensis-preparaten mogen wel gebruikt worden door tuinaannemers met een fytolicentie. Je zou kunnen vragen of je het spul van jouw tuinaannemer kunt overnemen.

Isaria fumosorosea

De schimmel Isaria fumosorosea heette voorheen Paecilomyces fumosoroseus. Isaria fumosorosea bestrijdt witte vlieg op tomaat, komkommer en sierteelt met schimmelsporen die zich hechten aan de insectenhuid, waar ze vervolgens kiemen, het insect binnendringen en daar verder groeien tot de dood erop volgt. Na ruim een week zijn de vliegen gestorven.

De schimmel wordt verder gebruikt ter bestrijding van insectenplagen op koolgewassen, katoen, maïs en rijst. Zo is de bacterie een effectief middel tegen rupsen in koolsoorten. De bacterie vermindert ook echte meeldauw op komkommers.

Deze schimmel is waarschijnlijk niet giftig voor mensen. Het is in laboratoriumexperimenten niet giftig gebleken voor ratten en wordt niet als schadelijk beschouwd voor vogels, honingbijen, hommels en andere insecten. Het middel werkt het best als het warm en vochtig is. Op een zonnige dag droogt het middel te snel op en kunnen de sporen niet goed kiemen.

Het middel dat wordt verkocht onder de merknaam Preferal mag worden gebruikt in de biologische landbouw (in de kas), maar wordt niet aan particulieren verkocht vanwege de noodzaak tot zeer zorgvuldig gebruik. Want hoewel de schimmel sterft als de gastheer (insect) sterft, kan onzorgvuldig gebruik ertoe leiden dat de schimmel onbedoeld nuttige insecten doodt.

Saccharopolyspora spinosa

Bij het insecticide Spinosad is het niet de bodembacterie Saccharopolyspora spinosa zelf die insecten bestrijdt, maar een stof die de bacterie uitscheidt.

Dit middel is toegelaten in de biologische landbouw en is verkrijgbaar onder de merknaam Conserve®Garden. Het wordt ingezet tegen trips, rupsen, mineervliegen en koolvlieg. Het middel is niet selectief, maar bestrijdt ook niet alle schadelijke insecten. Bladluizen en witte vlieg bijvoorbeeld worden niet gedood. Van de natuurlijke vijanden worden lieveheersbeestjes, roofwantsen en roofmijten gespaard, maar sluipwespen leggen helaas wel het loodje.

Ook bijen gaan eraan dood. Spinosad wordt langzaam in water afgebroken en is matig toxisch tot toxisch voor regenwormen, vissen en waterorganismen. Het is dus niet erg goed voor de bodem. Spinosad wordt verkocht aan particulieren, maar is een niet aan te raden middel.

Water en zeep

Er bestaan ook bestrijdingsmiddelen op basis van kaliumzouten van vetzuren. Het zijn zeepoplossingen die te koop zijn in tuincentra, insecten doden en je plant heel laten. Helaas zijn kaliumzouten van vetzuren giftig voor sommige insecten (zowel nuttige als schadelijke) en voor ongewervelde waterdieren. Gebruik dit soort middelen daarom niet naast sloten of vijvers en gooi restjes niet in de tuin of op straat.

Kaliwaterglas

Waterglas is een doorzichtige, stroperige vloeistof die ontstaat wanneer fijn gemalen kwarts wordt versmolten met soda of met een kalizout. Er ontstaat dan natriumsilicaat of kaliumsilicaat, dat waterglas of kaliwaterglas wordt genoemd. Waterglas is een oud drogisterijmiddel met allerlei toepassingen zoals het brandwerend maken van hout en textiel. In natriumwaterglas van 40% kan je eieren heel lang bewaren.

Waterglas wordt gespoten bij warm en vochtig weer. Het middel is in sommige biologische teelten toegestaan. In de fruitteelt wordt het in concentraties van 0,5 tot 2% gebruikt. De silicaten in waterglas versterken de bladeren en behoeden de plant tegen schimmelaantastingen.

In deze lage concentraties zou waterglas niet giftig zijn voor mens en dier. Toch irriteert het de huid en de slijmvliezen en als je het inslikt, word je er misselijk van. Het is namelijk erg basisch (pH 11).

Waterglas mag sinds juni 2018 door particulieren niet meer worden gebruikt tegen vraatinsecten. In de bouwmarkt wordt het nog wel verkocht als hechtmiddel en bindmiddel.

Biologische bestrijding de beste keuze?

Zoals je hebt gelezen zijn er middelen op natuurlijke basis die in de biologische landbouw worden toegestaan, maar die toch schadelijk zijn voor de natuur. In de professionele teelt moet alles zo kosteneffectief mogelijk gebeuren. in jouw moestuin ligt dat anders. Je hebt misschien meer tijd dan een professionele teler om preventief maatregelen te nemen om je planten te versterken en je werkt wellicht met meer diversiteit op een kleine oppervlakte. Je hoeft je brood niet te verdienen met telen, vindt moestuinieren een leuke, ontspannende bezigheid en wilt kinderen in de moestuin leren over natuur.

Dat biedt jou de ruimte om plagen en schimmels te bestrijden op natuurvriendelijke wijze. Neem die ruimte en werk zo ecologisch mogelijk. Lees de les over biologisch bestrijden voor tips. De natuur vaart er wel bij.

Fotocredits:
Moestuin met gereedschap en bestrijdingsmiddelen door Ellywa / CC BY-SA
Roundup door Mike Mozart, gepubliceerd onder CC-licentie
P:yrethrum door Anastasia Kuleshova via Pixabay
Foto man met spuit door zefe wu via Pixabay
Imker door jldmat via Pixabay