onkruid

Onkruiden zijn vaak geneeskrachtig, maar ze concurreren ook met je moestuingewassen. Ze zijn sterker, groeien sneller dan eenjarige moestuinplanten en overwoekeren deze als we ze niet verwijderen. Hoe doe je dat het beste en met welke onkruiden hebben we te maken?

De term ‘onkruid’ is bedacht door ons. Alle planten hebben een functie in de natuur en vele zijn geneeskrachtig. Wij noemen het ONkruid, omdat we het liever niet tussen de moestuinplantjes hebben. Deze planten zijn sterk en voelen zich thuis op de bodemsoort waar ze voorkomen. Ze groeien vaak harder dan onze kwetsbare eenjarige moestuingewassen.

Ook al haal je onkruid weg, het komt vaak steeds weer terug. Hier lees je hoe onkruid in onze moestuin terecht komt.

Eenjarigen versus meerjarigen

In de traditionele moestuin wordt in rijtjes geteeld zodat alles wat daarbuiten groeit wel onkruid moet zijn en gewied kan worden. Zo ontstaat een kale bodem die perfect is voor nieuwe plantjes: onkruiden die op allerlei manieren onze moestuin binnenkomen. En dan gaan we weer wieden. Zo ontstaat een vicieuze cirkel.

In de permacultuur wordt de bodem mede om die reden meestal bedekt met mulch. Hier lees je meer over permacultuur. Heb je kippen, dan is dat lastiger, omdat die de mulch kunnen wegvegen. Een andere oplossing uit de permacultuur is de bodem bedekken met meerjarige moestuinplanten die vaak wel de strijd winnen van onkruid. Hier vind je wat meerjarige gewassen.

Het veel voorkomen van bepaalde kruiden op een bepaalde plek geeft soms een indicatie van de bodemgesteldheid. In de les over grondsoorten en de kwaliteit van de bodem bepalen,  lees je meer over indicatiesoorten. Door de grond te verbeteren kun je er soms voor zorgen dat bepaalde soorten het minder goed naar hun zin krijgen, of kun je ze gemakkelijker verwijderen.

Eenjarig en wortelonkruid

Er is een verdeling in eenjarig en wortelonkruid.

De eenjarige onkruiden verspreiden zich via zaad. Voorbeelden zijn straatgras, (vogel)muur, kleine brandnetel, melganzenvoet, spiesmelde, klein kruiskruid en gewone melkdistel.

Deze onkruiden kunnen eenvoudig door schoffelen of wieden verwijderd worden. Doe dit voordat de plant in bloei komt. Afval van hardnekkig eenjarig zaadonkruid zoals de reuzenberenklauw voeg je liever niet toe aan de composthoop. De plant maakt er zaad aan of bestaand zaad blijft bewaard totdat de compost in de tuin verspreid wordt en ontkiemt daar alsnog.

Wortelonkruid verspreidt zich door deling van de wortels. Sommige hebben een diepe penwortel of wortelstokken die telkens opnieuw uitlopen. Bekende wortelonkruiden zijn ridderzuring, akkerdistel, akkerheermoes (paardenstaart) en grote brandnetel.

Andere wortelonkruiden produceren horizontaal lopende stengels of worteluitlopers die op de stengelknopen (rhizomen) uitlopen en zo een nieuwe plant vormen. Voorbeelden hiervan zijn kweekgras, zevenblad, speenkruid en Japanse duizendknoop.

Voor de bestrijding van onkruid met een penwortel kun je speciale onkruidstekers kopen. Kruiden die zich vermeerderen door deling van de wortelstok, worteldelen of wortelknolletjes zijn lastiger te verwijderen. Deze moet je uitgraven. Gooi de uitgegraven wortels niet op de composthoop. Daar groeien ze verder en als je de compost over de tuin verdeelt, verdeel je zo ook het onkruid.

Enkele soorten onkruid

Wil je niet dat onkruid concurreert met jouw eenjarige moestuingewassen, dan moet je het regelmatig verwijderen. Hoe je dat doet, verschilt per soort. Hieronder lees je meer over enkele soorten onkruid en hoe je ze het beste verwijdert.

Brandnetel

Brandnetel vind je overal ter wereld. Je hebt de grote en kleine brandnetel. De kleine is eenjarig, die kun je schoffelen of wieden. De grote is verspreidt zich ondergronds snel door middel van een sterk vertakkend wortelstelsel. Wil je de plant wegkrijgen, dan moet je alle wortels uitgraven. Na het graven moet je er minstens 6 tot 12 maanden een zwarte folie of een dikke laag stro overheen leggen zodat er niets op kan groeien.

Brandnetel is een betrouwbare indicator voor stikstof. Waar brandnetels groeien, kun je dus moestuingewassen telen die van een stikstofrijke bodem houden, zoals tomaten, paprika, bessen zoals bosbessen, koolrabi, bloemkool, broccoli, spruitjes, pompoenen, courgettes en komkommers.

Brandnetels kunnen ook een eerste aanwijzing zijn voor een toekomstige daling van de pH-waarde van de bodem, die leidt tot oververzuring van de bodem.

Van brandnetels kun je een goede meststof voor je tuin maken. Ook kun je dit kruid verwerken in verschillende gerechten. Meer over de toepassingen lees in je in lessen Waardevolle brandnetel en Recepten met brandnetel.

Akkerdistel

De zeer algemene akkerdistel herken je ten opzichte van andere distelachtige planten aan de kleur van de bloemen, lila tot licht paars. Akkerdistel kan soms hele oppervlakken bedekken.

De stekelige planten kunnen tot zo’n 120 cm hoog worden. Ondergronds hebben ze een wortelstelsel dat op een diepte van twintig cm zich met lange uitlopers horizontaal in alle richtingen kan uitbreiden. Het vertakt zich daar ook nog bij en op sommige plekken ontstaan in de verticale wortels tot meer dan twee meter diepte.

Dit betekent dat je deze plant met wortel en al moet uitsteken, wil je hem wegkrijgen. Maar omdat de wortels zo vertakt zijn, is het lastig om alle wortels weg te krijgen. Er zal altijd wel een stukje achterblijven. De beste methode om de akkerdistel weg te krijgen is daarom de planten een aantal jaren na elkaar te maaien en zo uit te putten.

Straatjesgras

Dit gras maakt oppervlakkige wortels. Je kunt het gemakkelijk met de hand verwijderen. Toch is het lastig te bestrijden omdat het zich razendsnel verspreid. In twee weken tijd zaait een nieuw plantje zich opnieuw uit. Het is dus belangrijk het te wieden voordat het nieuw zaad vormt. Maar in de herfst als het vochtig is, helpt schoffelen niet meer. Het gras groeit meteen weer vast. De kunst is dus om het bij te houden. Dit eenjarige onkruid komt elk jaar terug.

Akkerwinde

Met roze of witte geurige bloemen die kleiner zijn dan die van de haagwinde. De stengels winden zich om hekken, takken, grassen en kruiden. Vervelend voor ons, fijn voor de vliegen en bijen.

Wil je er vanaf? De beste manier om dit te verwijderen is om de plant voorzichtig met wortel en al uit de grond halen. Probeer geen stukjes wortel te laten zitten, want dan is de kans dat de plant terugkomt groot.

Kweek

Een grassoort met witte ondergrondse wortels die zich snel vermeerderen. Het beste is deze wortels ruim uit te steken met een vork. De aarde eruit schudden en afvoeren. Ga de grond niet frezen. Je breekt de wortels in stukjes die uitgroeien tot nog meer kweek. Op die manier krijg je het nauwelijks nog uit je tuin.

Lees hier meer over kweek.

Klein hoefblad

Deze plant bloeit in de vroege lente met gele bloemetjes waar bijen en andere insecten op af komen. Hij heeft net als kweek en akkerwinde witte ondergrondse wortels die je er het beste kunt uitvorken. Pas na de bloei verschijnt het hoefvormig blad. Er bestaat ook groot hoefblad met grote lila bloemen en grote bladeren. De zaden van het klein en groot hoefblad worden door de wind verspreid. Beide planten worden als geneesmiddel gebruikt, klein hoefblad in de homeopathie, groot hoefblad in de fytotherapie.

Belemmert klein hoefblad je in het moestuinieren? Dan moet je met de riek alle worteldelen  verwijderen, de grond zeven of één jaar lang de bodem afdekken met zwart landbouwplastic.

Varkensgras

Dit plantje groeit op stikstofrijke grond. Je krijgt het moeilijk uit de grond getrokken, ook al ziet het plantje er kwetsbaar uit. Het is een tredplant, hij groeit op plekken waar veel wordt gelopen, en breidt zich horizontaal over de bodem uit. Hoewel hij soms ook rechtop kan groeien. Het is geen gras, maar draagt die naam, omdat de plant werd gegeten door de varkens toen deze nog vrij rondscharrelden op het erf.

Deze eenjarige plant verwijder je eenvoudig door te schoffelen of wieden.

Perzikkruid

Ook deze plant houdt van een stikstofrijke bodem. Het is familie van de tuinplant duizendknoop, die ook bloeit met mooie rozerode aren. Perzikkruid bloeit vanaf juni verder de hele zomer tot in de herfst. Het is gemakkelijk te verwijderen.

Van de wortels van perzikkruid kun je een geneeskrachtige thee trekken. Snijd de wortels klein en kook ze, niet al te lang. Laat het water met de plant erin nog twee uurtjes afkoelen. Daarna kun je het zeven.

Perzikkruidthee helpt tegen nierkwalen, nierstenen, reuma, aambeien, bloedvloeingen zoals bloedend tandvlees, maagzweer, maagontsteking en maagkanker. Neem elk half uur een lepel perzikkruidthee.

Reukloze kamille

Ook reukloze kamille groeit op stikstofrijke grond. Kamillethee maak je niet van deze kamille, maar van echte kamille, die je zelf moet zaaien. Deze reukloze kamille komt aanwaaien en ruikt niet. De bloemhoofdjes verschijnen van juni tot in de herfst, ze zijn wat groter dan die van de echte kamille. Ze gaan een beetje richting margriet.

Deze een- of tweejarige plant kan zowel rechtop als liggend groeien, is meestal vertakt en heeft 15 tot 60 cm lange, kale stengels. Iedere plant brengt gemiddeld 34.000 zaden voort. De plant verspreidt zich dus snel.

Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat de reukloze kamille al in Nederland was lang voordat er hier landbouw werd gepleegd. Ze lijkt daarmee geen cultuurvolger (die daar verschijnt waar het land door de mens is bewerkt), maar van nature onderdeel van de wilde flora.

Terwijl reukloze kamillezaadjes onderdeel is van bloemenzaadmengsels, wil jij het misschien verwijderen uit je moestuin. Doe dat voordat zich niet zaad vormt door de plant eenvoudig weg te schoffelen.

Klein kruiskruid

De zaden van deze plant komen aangewaaid met kleine pluisjes. Deze pluisjes groeien nadat de plant heeft gebloeid. De eenjarige plant bloeit van januari tot december, altijd dus, en ze gaat steeds snel in zaad. Omdat de bloempjes weinig opvallen en nauwelijks nectar bevatten, krijgen ze weinig bezoek van insecten. De plant is zelfbestuivend.

De plant heeft geneeskrachtige eigenschappen, maar de dosis wordt al gauw te hoog. Paarden laten de plant vanwege de giftig eigenschappen links liggen, maar zit het gedroogd in hooi, dan herkennen ze het niet (net als jacobskruiskruid) en worden ze er ziek van.

Deze eenjarige plant verwijder je door de schoffelen of wieden. Als je de plant onderaan vastneemt, kan je ze gemakkelijk uittrekken. Neem je ze hogerop vast, dan is de kans groot dat de stengel afbreekt en de wortel blijft zitten.

Zwarte nachtschade

Deze plant is familie van de aardappel en tomaat, maar is niet geliefd in de moestuin. De plant is giftig. De zwarte nachtschade is goed te herkennen aan de witte bloemetjes en de kleine zwarte besjes. De vruchtjes zien er lekker uit, dus pas op dat kinderen deze niet eten. De plant stinkt echter bij aanraking, dus de kans dat kinderen dit zullen doen, is niet heel groot.

De zwarte nachtschade werd medicinaal gebruikt tegen astma, in hoestsiropen en als kalmerend middel, maar gezien de wisselende hoeveelheden gifstoffen is deze plant niet veilig voor gebruik.

De bessen bevatten tienduizend tot honderddertigduizend zaden per plant die tientallen jaren kiemkrachtig blijven. Verwijder de plantjes vóór ze besjes krijgen, dan zaaien ze zich niet uit.

Zevenblad

Dit is een van de meest gevreesde plant in de moestuin, vooral omdat dit wortelonkruid bijna niet weg te krijgen is. De Romeinen plantten het aan om in ons land altijd verse groenten bij de hand te hebben, maar het deed het hier iets tè goed. Lees hier meer over zevenblad.

Is er weinig zevenblad, dan kun je dat uitsteken met een riek. Maar doe dit heel zorgvuldig, als de lange, witte wortels afbreken, groeit er snel weer een nieuwe plant uit. Besluit niet te fresen, de wortels breken in talloze stukjes die uitgroeien tot nieuwe planten. Gooi wortelonkruiden ook nooit op de composthoop. De wortels blijven leven en ontwikkelen zich weer tot planten zodra je de compost over de moestuin strooit. Liever voer je de wortelonkruiden af met het gft.

Zevenblad is eetbaar en heel gezond. Pluk het blad van zevenblad regelmatig weg, zo verzwakt de plant. Je vermindert de hoeveelheid zevenblad, maar het zal niet lukken om de plant op deze manier helemaal weg te krijgen. Hier vind je enkele gerechten met zevenblad.

Ook kun je planten aanplanten die sterker zijn, zoals ooievaarsbek. Deze plant is sterker dan het onkruid en groeit niet zo snel dat het de hele tuin overwoekert in één seizoen. Een flinke laag mulch helpt ook tegen zevenblad.

Overigens duidt zevenblad op een zure bodem. Verander de pH-waarde van de bodem en de plant voelt zich er al veel minder thuis.

Heermoes

Ook een wortelonkruid wat je afvoert met het gft. De plant wordt ook wel paardenstaart genoemd.

Deze plantensoort is miljoenen jaren oud, maar kan ook woekeren en je krijgt hem moeilijk weg. Ook heermoes is net as veel onkruiden een indicatorplant voor de gesteldheid van de bodem. Heermoes groeit op arme gronden. Wanneer je heermoes in je tuin hebt, dan heeft je grond mineraaltekorten. Heermoes kan groeien omdat hij met zijn meterslange wortels de mineralen diep uit de bodem kan halen. Op die manier herstelt heermoes de bodembalans door de mineralen van diep in de bodem naar de bovenste lagen te halen. Zo wordt de grond weer vruchtbaar.

De beste manier om heermoes weg te krijgen is dus eigenlijk de bodem weer in balans brengen. Dat duurt even. Je kunt op de bodem biologische paardenmest en lavameel aanbrengen, maar er zijn ook speciale mineralenpreparaten in de handel (mail naar chantal@moestuinierenmetkinderen.nl voor meer informatie).

Op de korte termijn kun je de plant het beste wegplukken. Uitsteken heeft niet veel zin, omdat de je met de vork alleen het bovenste gedeelte wegkrijgt. Met de ‘geoogste’ heermoes kun je een aftreksel maken waarmee je je planten kunt besproeien zodat die sterker worden en minder last hebben van schimmels zoals meeldauw, omdat heermoes silicium bevat. Dat maakt het blad steviger en ondoordringbaarder.

Zo maak je de heermoesthee:

Pluk flink wat heermoes en leg het kruid in een pan met water (het heermoes moet net onder water staan). Kook 15 minuten. Laat de thee afkoelen en vervolgens 24 tot maximaal 48 uur trekken. Zeef het mengsel en verdun 1 liter extract op 4 liter water. Geef de planten regelmatig een slokje van dit mengsel. Je kunt de thee ook over aangetaste bladeren vernevelen.

Herderstasje

Dit pioniersplant (de eerste planten op braakliggend terrein) woekert niet en heeft grappige bloemetjes die op herderstasjes lijken. Als je hem wiedt voordat hij in bloei staat, verdwijnt hij al snel. Schoffel je ze s’ zomers bij droog en warm zonnig weer dan leggen ze snel het loodje.

De plant kun je net als vogelmuur eten. Lekker door de salade! Zoals zoveel onkruiden bezit ook het herderstasje geneeskrachtige eigenschappen. Het is een bloedstelpend kruid en thee getrokken van dit kruid zou helpen bij hoge bloeddruk.

 

Klaproos

Deze eenjarige plant houdt van verstoorde grond en zal daarom vooral op bewerkte grond verschijnen. De zaadjes verspreiden zich op een bijzondere manier. Na de bloei ontstaat een vrucht, als die rijp wordt komen er gaatjes in. Als de wind de stengel heen en weer beweegt, vallen de zaadjes door de gaatjes op de grond.

Het is een mooie bloem die veel bijen aantrekt, dus waarom zou je deze willen bestrijden? Wellicht omdat alle delen van de plant giftig zijn. Zo krijg je de plant weg: voordat de plant zaad krijgt, moet je de plant verwijderen. Het zaad behoudt haar kiemkracht tientallen jaren lang. Ook door veelvuldig maaien verdelg je het onkruid.

Kleefkruid

Deze plant maakt lange stengels met kleine witte bloemetjes die ander planten in hun groei kunnen belemmeren. De vruchtjes blijven overal aan plakken, kattenharen, een tuinbroek, en zo verspreidt de plant zich razendsnel. Begin bijtijds met verwijderen, al in januari groeit de plant. Heeft de plant eenmaal vruchtjes gevormd, dan neemt het aantal kleefkruidplanten explosief toe.

Haagwinde (aka pispotje)

Deze plant klimt linksdraaiend in gaas en alles wat hij op zijn weg vindt. Eenmaal op de tuin krijg je het maar moeilijk weg. Een probleem bij het verwijderen is dat de wortels van de haagwinde vergroeien met de plant die hij beklimt. Dat kan een bessenstruik zijn die nauwelijks nog besjes krijgt als de haagwinde eenmaal bezit van hem heeft genomen.

Uittrekken van wortels is zinloos vanwege de gemakkelijk breekbare ondergrondse wortelstokken. De knolletjes, waar nieuwe plantjes uitkomen, moeten worden verwijderd, dat betekent dat je de grond goed moet zeven om ervan af te komen. Gebruik daarvoor een spitvork om de grond goed los te maken.

Vogelmuur

Vogelmuur is een éénjarige plant, die het gehele jaar groeit en bloeit, het zaait zich gemakkelijk uit. Veelvuldig maaien en hopen dat de plant uitgeput raakt. Wortels die achterblijven zorgen weer voor nieuwe planten. Dus wieden en de grond schoon zeven is een betere manier.

Je kunt de plant eten als snack of als sla, hij bevat veel vitaminen en voedingsstoffen. Het is ook te gebruiken als kruid voor kruidenboter of een pesto. Verder kan je er soep van maken of er thee van trekken.

Nu weet je in elk geval welke planten het zo goed doen in je moestuin dat ze jouw moestuinplanten kunnen verdringen. Misschien toch maar eens mulchen of vast planten poten om onkruid tegen te gaan in plaats van het voortdurend bestrijden?

Fotocredits:
Akkerviooltjes moestuin door Rasbak, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Akkerdistel door Manfred Richter via Pixabay
Straatjesgras door Rasbak, CC BY-SA 3.0, , via Wikimedia, verticaal aangesneden
Akkerwinde door Dominicus Johannes Bergsma, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Klein hoefblad door H. Zell, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Gewoon varkensgras door Rasbak, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Perzikkruid door Enrico Blasutto, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Reukloze kamille door Gabriele Kothe-Heinrich, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Bloem kleinkruidkruid door Dietmut Teijgeman_Hansen gepubliceerd onder CC-licentie.
Bladeren klein kruiskruid door Rasbak, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Bloem zwarte nachtschade door Jan Haerer via Pixabay
Besjes zwarte nachtschade door DongHa Lee via Pixabay
Zevenblad door Stefan.lefnaer, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Zevenblad in bloei door Boris Gaberšček, CC BY 2.5 SI, via Wikimedia Commons
Herderstasje bloem door Enrico Blasutto at Italian Wikipedia, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Herderstasje rozet door dalgial, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
Klaproos door Jerzy Górecki via Pixabay
Kleefkruid door allispossible.org.uk, gepubliceerd onder CC-licentie
Haagwinde door Bas Kers, gepubliceerd onder CC-licentie
Vogelmuur door Dietmut Teijgeman-Hansen gepubliceerd onder CC-licentie