knollen

Vrijwel alle kinderen zijn gek op zoete bataat. Hier lees je hoe jullie dat zelf kunnen telen.

Zoete bataat wordt ook wel zoete aardappel genoemd. Maar de zoete bataat heeft niets met aardappel te maken die behoort tot de nachtschadefamilie. De zoete bataat is van de windefamilie. Dat zie je als de plant gaat bloeien. De mooie gekleurde bloemen lijken veel op die van de haagwinde. Zoete bataat is zoals de naam zegt lekker zoet en net zo veelzijdig als aardappelen.

De groente bevat veel vezels. En ze bevat veel vitaminen en andere gezonde stoffen (zoals vitamine B, E, jodium, zink). Daarnaast veroorzaakt ze ondanks het vele zetmeel slechts een geringe stijging van de bloedsuikerspiegel. En dat is voor mensen met diabetes of mensen die willen afvallen goed nieuws!

Hoe groeit een zoete bataat?

De teeltwijze van de zoete bataat is totaal anders dan die van de aardappel. Er zijn geen vroege, midden en late rassen en teeltduur, standplaats en ziektes zijn heel anders. Maar net zoals de aardappel is de zoete bataat een verdikking van de ondergrondse stengel, een knol. Daarom ook wel de naam zoete aardappel.

De bovengrondse takken worden soms meer dan een meter lang en krijgen veel blad en kleine zijscheuten in de bladoksels van de stengel. De plant kan zomaar de hele grond bedekken. Ook ondergronds gaat het hard. De plant maakt een groot wortelstelsel dat bij losse grond heel diep kan gaan. Sommige wortels verdikken tot een knol. Houd je de plant bovengronds niet wat in toom dan gaat alle kracht naar de zichtbare plant wat ten koste gaat van de oogst.

Zoete bataat telen

Je kunt de volledige zoete bataat planten (binnen, want warmte nodig). Deze zal uitlopen en in de wortels ontstaan verdikkingen die je kunt oogsten. Maar door de bataat te stekken krijg je natuurlijk meer plantjes met meer zoete bataat.

Meerdere stekjes kweken uit één bataat doe je het beste al in de late winter of de vroege lente (maart/april). Omdat het in Nederland kouder is dan de streek waar hij oorspronkelijk vandaag komt (Latijns Amerika, zuidelijke staten van de VS) heeft de plant een langer groeiseizoen nodig wil je kunnen oogsten.

Kies voor een goed resultaat een zoete bataat uit de biologische winkel of bestel er een bij een zaadhandel. Gangbare (niet-biologische soorten) soorten worden net als bij aardappels veelal behandeld met een kiemremmend middel, waardoor de bataat heel laat of helemaal niet kiemt. Kijk voor de maat bataat naar het hyacintglas dat je gebruikt als je deze kweekmethode gebruikt. Neem geen te kleine bataat, want de voeding die erin zit opgeslagen is nodig voor het spruiten en de eerste groei van de scheuten. Tet er ook op dat de aardappel geen beschadigingen of rotte plekjes heeft.

Kweken gaat als volgt:

Plaats de puntige kant (waar de wortels uitkomen) in een bedje vochtige aarde of hang de knol boven een glas water zodat de puntige onderkant net het water raakt. Dat doe je door er aan de zijkanten satéstokjes in te prikken waaraan de bataat hangt. Beter is de hele bataat in een hyacintglas te hangen, omdat door de prikkers gaatjes in de vrucht komen waardoor ziektes gemakkelijk naar binnen dringen.

Je kunt ook de bataat doormidden snijden en de rond helft op een laagje water in een ondiepe schaal of een laagje potgrond zetten. Het schijnt dat hieruit ook spruiten komen. Misschien leuk om uit te proberen?

Zorg er wel voor dat de potgrond luchtig is door het te mengen met een vijfde deel brekerzand (scherpzand) en compost. Anders komen de fijne wortels van de zoete bataat er niet door. Kweken op vermiculiet kan ook. Maar dat is niet duurzaam. Het is vulkanisch gesteente dat wordt opgeblazen onder grote druk en hitte. Verhitten kost veel energie en vulkanisch gesteente komt uit een ver land. De reis veroorzaakt CO2-uitstoot.

Turf (ook wel veen genoemd), dat in de meeste potgrondsoorten zit, is trouwens ook niet duurzaam. Kies je voor potgrond met het Europees Ecolabel, dan heb potgrond zonder turf. Van alle keurmerken voor potgrond is dit het beste keurmerk.

Welke manier je ook toepast, plaats je opstelling op een warme plek, zoals boven de verwarming. De plant groeit normaal gesproken in een subtropisch klimaat (Latijns Amerika, zuiden van de VS) Een temperatuur van rond de 25 graden is ideaal. Houd de knol vochtig door de potgrond te begieten of het water in het glas of het schaaltje aan te vullen.

Kweek je in water ververs dit dan elke 2 dagen. Dat is belangrijk, omdat het lauwe water een bron van schimmels en bacteriën wordt die in de aardappel kunnen komen. Soms zie je ook wat witte pluis op het deel dat in het water hangt. Dat is een teken dat je wat vaker het water moet verversen. Spoel eventuele witte pluisjes dagelijks onder de kraan van de zoete bataat.

Spruiten

Het ontspruiten kan wel 4 tot 6 weken duren. De eerste weken hebben de bataten nog geen licht nodig, alleen warmte. Meestal verschijnen er 4 tot 5 scheuten. Zodra deze scheuten groter worden en de eerste blaadjes verschijnen, is er wel (direct) zonlicht nodig.

De scheuten haal je van de bataat door ze voorzichtig los te trekken. Met een schoon, scherp mesje voorzichtig snijden, kan ook. Het is niet erg als er een takje breekt, ook dan zijn de scheuten nog wel te gebruiken.

Je hoeft niet te wachten tot de stekken wortelen terwijl ze nog aan de ‘moederaardappel’ vastzitten. Je kunt de uitlopers, als die groot genoeg zijn, gewoon afbreken of afsnijden en in een glaasje water laten wortelen. Maar wacht je wel met van de moederplant loshalen tot de scheuten zelf wortels hebben, dan levert dat vaak sterkere planten op.

Hebben ze een flinke bos wortels dan zet je ze individueel op aarde in potjes van 5 cm. Zoete bataat heeft een fijn wortelsstelsel en houdt van luchtige grond. Verluchtig de potgrond daarom met scherpzand en compost.

Laat ze verder groeien op een zonnige vensterbank. De scheuten groeien langzaam. Het duurt soms een maand voordat ze 20 cm zijn, het moment waarop je ze kunt overplanten. Dat is niet erg, want waarschijnlijk is het toch te koud om ze te verplanten.

Mochten de plantjes toch te groot worden voordat je ze kunt uitplanten, dan kun je ze naar een grotere pot verplanten.

Overigens kun je er ook voor kiezen de uitlopers aan de plant te laten en de hele zoete aardappel te planten. Minder wortels met dus een lagere opbrengst. Maar de kans op een goede oogst is groter, omdat de zoete bataat al verder is in zijn groeiproces en daardoor sterker dan de losse stekjes. De aardappel plant je voor ongeveer de helft in de aarde met vanzelfsprekend de wortels naar beden,

Plant eens zowel stekjes als de hele bataat met scheuten om het verschil in opbrengst te ontdekken!

Uitplanten in kas of volle grond

Je kunt de zoete bataat uitplanten als het buiten gemiddeld 15 graden is. Meestal is dat in juni. Plant de stekjes zo’n 8 cm diep en houd 20-30 cm afstand per plant in een rij. Het is niet erg als er weinig worteltjes aan de stek of zoete aardappel zitten. In de grond ontwikkelt de plant er vanzelf meer.

In een kas kunt je wat eerder uitplanten. Dat is handig, want zo heb je een langer groeiseizoen. Deze plant laat het je het liefst 4 tot 6 maanden in de grond voor een goede opbrengst. Let er wel op dat de plant in de warme kas niet woekert en snoei hem regelmatig licht.

Wat de plek betreft – in kas of buiten – is zon nog belangrijker dan warmte. Zorg buiten voor beschutting.

Grondsoort

Zoals gezegd houdt de plant van luchtige grond. In klei- of veengrond groeit zoete bataat slecht. Zand- en lössgrond is beter. (Neem een bodemmonster om te onderzoeken welke grondsoort jullie hebben.) Daarnaast groeit zoete bataat niet of nauwelijks bij een temperatuur onder de 15 graden

De grond moet de snel kunnen opwarmen. Een trucje is om de zoete bataat op ruggen te telen die je verpakt in zwart plastic. Door de ruggen wordt de zoete bataat niet te nat, daar houdt de plant namelijk niet van.

Houd je niet van zwart plastic, dan kun je het ook met mulch proberen, een laag van minstens 5 cm. Dat houdt ook onkruid tegen en op ten duur hoef je door de voedingsstoffen uit de mulch minder mest te gebruiken.

Telen in bakken

Een andere manier is in bakken (dichte wasmanden, speciekuipen) met onderin gaten waardoor overtollig water kan weglopen. Het voordeel hiervan is dat je deze bakken naar een kas of serre kunt verplaatsen als het te koud is in de zomer. Een ander voordeel is dat woelmuizen en ratten niet bij de oogst kunnen komen. De planten zijn trouwens geliefd bij slakken, rupsen en luizen. Maar die eten zelden zoveel dat de plant eraan dood gaat.

De plant groeit hard, dus plant 2 à 3 stekken per bak. Zorg ervoor dat je de bakken genoeg water geeft. Uitdroging – maar zoete bataat kan wel tegen wat droogte – kun je ook voorkomen door de bakken gedeeltelijk in te graven.

Vul de bakken met een mengsel van potgrond, scherpzand en compost.

Aanaarden

Je kunt zowel in de bakken als op de ruggen net als bij aardappelen aanaarden. Dit betekent dat je aarde bij de voet van de plant aanbrengt. Het aanaarden bevordert de ondergrondse stengelontwikkeling. Dan groeien er ook meer knollen. Verder voorkom je ook dat de knollen nadat ze dikker worden boven de grond uitkomen en dan groen worden door het licht.

Begin met een ongeveer 25 centimeter dikke laag ecologische potgrond met het Europees Ecolabel, vermengd met een vijfde deel grof brekerzand en compost. Plant daar de bataat met wortels en de stekken in. Zodra de bataat uitloopt, doe je er een laagje potgrond bij. Zorg dat het blad van de stekken en de zoete bataat net boven de grond uitkomt.

Zorg voor voldoende vocht, warmte en voeding.

Voeding

Net als bij andere knolgewassen is compostrijke grond afdoende. Overbemesting met koemest of andere stikstofrijke mest zorgt voor een flinke bladgroei, maar minder knollen. Kali is goed voor de knolontwikkeling. Voeg daarom wat houtas of patentkali toe.

De ideale pH-waarde voor zoete aardappel zit tussen de 5.8 en 6,2

Je kunt ook gier als voedingsstof gebruiken. Draait je moestuin al een poosje, dan kun je van de planten op je tuin gier maken. Zo geef je gedeeltelijk terug aan de tuin wat je ervan neemt en dat is super ecologisch!

Oogst

Is de plant eenmaal goed aangeslagen, dan is zoete bataat een taai gewas dat goed tegen weerswisselingen kan.

Al tijdens de groei kun je het groene blad eten als spinazie. Wil je dat zoveel mogelijk energie naar de oogst gaat, top dan de jonge scheuten zodra ze 8 à 10 cm zijn. Scheuten die niet goed groeien, haal je weg, want die vormen geen knollen.

Al na twee maanden kun je voorzichtig in de aarde voelen of er al een knol zit. Maar oogst zo laat mogelijk, want zoete aardappel is een tropisch gewas dat in Nederland een lang seizoen nodig heeft voor de groei. Probeer de oogst uit te stellen tot ongeveer half oktober. Als het blad slechter wordt is het zo’n beetje oogsttijd.

Oogst voordat er koude nachten komen, want zoete aardappel is niet winterhard.

Grote knollen kun je voorzichtig tussendoor oogsten. Maar de plant kan er ook in één keer uit. Haal de bladeren weg en zoek met je hand voorzichtig de knollen onder de grond. In lichte grond lukt dat gemakkelijk. Wrijf de knollen voorzichtig schoon, verwijder kleine worteltjes en leg ze naast elkaar in een kistje of mandje.

Van elke plant oogst je meestal een of twee grotere knollen en een heleboel kleine of dunne. Heb je alleen maar dunne, dan is het groeiseizoen te kort geweest. De diktegroei vindt pas op het laatst plaats. Gooi de kleine bataatjes niet weg: die zijn het lekkerst!

Bewaren

De bataten moeten nog rijpen om zoet te worden, net als pompoen. Leg in een warme omgeving (huiskamer) hoog in een houten kistje. Daarna kunnen ze droog nog maanden worden bewaard in een donkere, vorstvrije ruimte. Zorg ervoor dat de aardappelen niet op elkaar liggen, maar naast elkaar. Controleer regelmatig en haal aardappelen met schimmel of rotte plekjes eruit.

Je kunt de zoete bataat ook in blokjes gesneden invriezen. Je kunt ze dan niet meer gebruiken om te frituren of te bakken, maar de rauw ingevroren blokjes zijn nog prima geschikt voor puree, soep of stoofschotels.

Fotocredits:
Bloem zoete bataat door Earth100 [CC BY-SA]
Zoete bataat met scheuten op aarde door Goatling, aangesneden gepubliceerd onder CC-licentie.
Zoete bataat wortels door Littlenomada, aangesneden gepubliceerd onder CC-licentie. 
Zoete bataat oogst door EDAWG117.JP [CC BY-SA]