eerstehulp

Het is zomer en alles zoemt en bloeit. Kinderen kunnen gestoken of gebeten worden door een dier dat zich in het nauw gedreven voelt of gewoon bloeddorstig is. Wat doe je dan?

Allereerst moet je uitzoeken of het inderdaad een insectensteek is. Als het plekje rood is, jeukt, opzwelt en/of pijn doet, is die kans groot. Een slangenbeet is zeldzaam en altijd als zodanig duidelijk.

Kijk bij een insectenbeet of er een angel is en schraap die weg met je nagel of de botte kant van een mes. Koel de plek van de steek met een nat kompres of een coldpack. Je kunt de plek insmeren met zalf met menthol, Aloë Vera of Calendula.

Wordt de plek wel erg dik? Neem dan contact op met de huisarts! Ben jij of is je kind in keel of mond gestoken, dan mag je gerust 112 bellen. Zuig ondertussen op een ijsblokje om eventuele zwelling tegen te gaan.

Hieronder een eerste hulpchecklist voor een beet of steek van dieren die je in en rond de moestuin kunt tegenkomen:

Wesp

Bij

Hoornaar

Mug

Teek

Eikenprocessierups

Daas

Mier

Slang

Wespensteek

Als een wesp je steekt, voelt dat als een felle pijn gevolgd door een branderige of jeukende rode zwelling. Haal je angel eruit zoals eerder beschreven en koel de plek met ijs (in een doek). Smeer eventueel in met zalf met menthol, Aloë Vera of Calendula. Melk uit de steel van een klaproos schijnt ook goed te helpen tegen de pijn.

Wordt de plek erg dik? Bel dan de huisarts. Bel 112 als jij of je kind in mond of keel zijn gestoken of last hebben van ernstige benauwdheid, zwelling in nek of hals of shockverschijnselen. een wespensteek in keel of mond kan namelijk door een zwelling en afsluiting van de luchtweg levensbedreigend zijn. Bel ook 1-1-2 bij een allergische reactie.

Een allergie herken je als zich binnen dertig minuten na de steek een of meer van de volgende symptomen voordoen:

• Zwelling rond de keel, mond of tong waardoor het ademhalen belemmerd wordt.
• Piepende ademhaling, naar adem snakken of niet in staat zijn adem te halen.
• Flauwvallen, duizeligheid of hoofdpijn.
• Pijn op de borst.
• Misselijkheid of maagkrampen.

Mensen die in eerdere jaren al tweemaal of vaker zijn gestoken, lopen meer risico op het ontwikkelen van een allergie. Ook mensen die last hebben van andere allergieën (zoals voor pollen of huisdieren) lopen meer risico bij een bijen- of wespensteek.

Misschien heeft degene die is gestoken medicijnen bij zich tegen de allergie. Vraag ernaar en laat de medicijnen innemen.

Een handig middeltje om wespen te verdrijven is het branden van gemalen koffie. De geur ervan moet je maar even voor lief nemen, want het werkt erg goed!

Bijensteek

Hierbij reageer je op dezelfde manier als bij een wespensteek.

Soms zit de angel nog in de huid. Schraap die weg met je nagel of de botte kant van een mes. Koel de plek met een natte doek of een coldpack. En smeer de plek eventueel in met zalf met menthol, aloë vera of calendula. Of met melk uit de steel van een klaproos, dat vermindert eveneens de pijn.

En ook hier geldt: wordt de plek erg dik? Bel dan de huisarts. Bel 112 als jij of je kind in mond of keel zijn gestoken. Bel ook 1-1-2 bij een allergische reactie en jij of je kind krijgen last van ernstige benauwdheid, zwelling in nek of hals of shockverschijnselen.

Gestoken door een hoornaar

Een hoornaar is twee keer zo groot als een wesp. Hij is niet zoals een wesp zwartgeel, maar roodoranje. En een hoornaar zoemt veel luider dan een gewone wesp.

Meestal zien we hier de Europese hoornaar met volledig bruine poten. Maar soms komt ook de Aziatische hoornaar voorbij met geel aan het uiteinde van de poten.

Een hoornaar komt niet zoals een wesp af op zoetigheid en zoekt mensen niet echt op. Maar ze worden wel kwaad als je binnen een straal van 5 meter bij hun nest komt en kunnen dan steken. Blijf dus uit de buurt van het nest en kom niet in de aanvliegroute.

De steek van een hoornaar is door het gif (acetylcholine) dat wordt ingespoten pijnlijker dan die van een wesp. Echt gevaarlijk is de steek niet, maar wel als je als je erg allergisch bent voor het gif of als je in je keel gestoken wordt. Dan kun je er zelfs aan overlijden, maar dat gebeurt gelukkig zelden.

Word je toch gestoken, doe dan het volgende:

• Doe ringen af als je in je hand gestoken wordt. Die krijg je namelijk moeilijk af als je hand opzwelt.
• Koel de steek met water en zeep of met een coldpack. Heb je veel pijn? Neem dan een pijnstiller zoals paracetamol.
• Neem contact op met de huisarts als:
  • je in je mond of keel gestoken bent.
  • de zwelling uitbreidt in de dagen na de steek of als je je echt ziek voelt (braken, hoofdpijn, koorts).
  • je allergisch bent. Dat merk je aan huiduitslag, hevige jeuk, zwelling van je gezicht, duizeligheid, ademhalingsproblemen en als je het gevoel krijgt dat je stikt.

Ben je meer dan 20 keer gestoken door een hoornaar, ga dan naar het ziekenhuis.

Gestoken door een mug

Een muggenbeet herken je aan een rode, licht opgezette plek op de huid die jeukt. De jeuk wordt erger als je eraan krabt. Probeer er niet aan te krabben.

Koel de plek met een natte doek of coldpack. Doe eventueel zalf op de plek met menthol, Aloë Vera of Calendula. Wrijven met een gekneusd blad van een varen schijnt ook te helpen tegen de jeuk.

Krijg je ergere klachten? Neem dan contact op met de huisarts. De kans bestaat namelijk dat je door een Aziatische tijgermug bent gebeten. Die steek is heel pijnlijk. Bovendien verspreidt de tijgermug ziektes als dengue, chicungunya en West-Nijlziekte.

Tijgermuggen steken vooral overdag, andere muggen vooral ’s avonds. Een tijgermug is kleiner dan de ‘gewone’ mug, namelijk 5 tot 6 millimeter. Tijgermuggen zijn zwart met een witte lijn over zijn onderkant en witte streepjes op het lijfje en de poten. Heb je een tijgermug gezien? Vertel dat dan aan de huisarts.

Tekenbeet

Als je buiten bent geweest, controleer je jezelf op teken. Ze kunnen overal op je lichaam zitten, maar vooral in je oksel, lies, knieholte, onder het randje van je onderbroek, achter je oren of rond de haargrens in je nek. Controleer die plekjes dus als eerste.

Een teek is 1-3 millimeter groot. Als hij nog niet vastzit, ziet hij eruit als een piepklein spinnetje. Zit hij in je huid en heeft hij zich volgezogen? Dan ziet hij eruit als een grijs of bruin erwtje.

Een teek moet je zo snel mogelijk weghalen. Als hij zich nog niet heeft vastgebeten, kun je de teek verwijderen met plakband of kleefpleister. Als hij zich wel heeft vastgebeten, pak dan de teek zo dicht mogelijk bij de huid vast maar knijp niet in het lichaam van de teek en trek de teek in een rustige rechte beweging van de huid als je een pincet gebruikt. Gebruik je een tekentang, volg dan de gebruiksaanwijzing. Daarin staat of je de teek recht of draaiend van de huid moet trekken.

Gebruik geen alcohol, ontsmettingsmiddel of andere producten om de teek te ‘verdoven’ en probeer de teek ook niet met een brandende sigaret of lucifer te verwijderen. Pas als de teek weg is, ontsmet je de plek met ontsmettingsmiddel.

Zorg dat er geen delen van de teek in de huid achterblijven: dat kan ontstekingen veroorzaken. Noteer de plaats op het lichaam en de datum waarop de teek gebeten heeft.

Wanneer neem je contact op met een huisarts? Als je de teek zelf niet kun losmaken. Maar ook bij de volgende verschijnselen in de eerste maanden na de tekenbeet:

• Je krijgt een rode vlek op de huid die steeds groter wordt;
• je krijgt een grieperig gevoel met koorts en spierpijn;
• je gaat dubbel zien of krijgt een scheef aangezicht;
• je krijgt pijn, krachtverlies of tintelingen in je ledematen;
• je krijgt gewrichtsklachten.

Je kunt voorkomen dat je door een teek wordt gebeten door lichtgekleurde, huidbedekkende kleding te dragen. Op lichtgekleurde kleding valt een teek snel op en kun je hem verwijderen vóór hij onder je kleren kruipt en je bijt. Als je je lichaam goed bedekt, komt de teek minder snel op je huid.

Meer over teken.

Jeuk door de eikenprocessierups

De brandharen van de eikenprocessierups zorgen voor irritatie van de huid, ogen en luchtwegen. Bij elk nieuw contact met de brandharen zijn de klachten erger.

Die brandharen kunnen je ook bereiken zonder dat je de rups ziet.  De brandharen kunnen door de wind meegevoerd worden waardoor ze op de huid of in de kleding terecht komen. Ze kunnen ook door kleding heen gaan en dringen met hun weerhaakjes bij aanraking gemakkelijk in de huid, ogen en luchtwegen.

De brandharen zijn op huid of kleding niet met het blote oog te zien.

Wat doe je als je jeuk hebt door de eikenprocessierups?

• Niet krabben of wrijven.
• Probeer de brandharen van de huid te verwijderen met plakband of kledingroller.
• Spoel de huid en/of ogen goed met lauw water.
• Trek de kleding waarin de brandharen zitten uit. Was de gedragen kleding op minstens 60° C.
• Bestrijd de jeuk met verzachtende crème op basis van Aloë Vera, Calendula, menthol of Eucalyptus.

De klachten verdwijnen gewoonlijk binnen twee weken. Soms zorgen de brandharen van de eikenprocessierups voor ernstige allergische reacties. Bel 112  wanneer je na contact met een eikenprocessierups benauwd wordt of dikke tong, lippen of oogleden krijgt.

Meer over de eikenprocessierups.

Gestoken door een daas

De daas is vaak grijs of bruin. Je herkent de daas vooral aan zijn grote ogen, gevlekte vleugels en gestreept achterlijf. Ze zijn minimaal 6 millimeter groot. De bekendste in Nederland is de regendaas. De daas komt vooral voor op vochtige plaatsen met zowel zon als schaduw. In Nederland is dit vaak op het platteland waar weide en bomen elkaar afwisselen.

Een daas is snel en komt vooral af op warmte en beweging en zijn overdag actief. Ook bepaalde geurtjes trekken de daas aan, zoals kooldioxide (uitademen) en zweet. Meestal kiest de daas voor koeien en paarden, maar ook mensen worden gebeten. De daas kan gemakkelijk door dunne kleding heen bijten, in tegenstelling tot muggen. Wanneer je een wandeling door de natuur gaat maken, kun je het beste wat dikkere kleding aantrekken en dichte schoenen dragen wil je je beschermen tegen de daas.

Een daas wordt vaak verward met de horzel. Maar horzels kunnen niet bijten, dazen wel. Ze  zuigen bloed.  Dat doen de vrouwtjes om de eitjes te laten rijpen na de paring. Ze zijn behoorlijk agressief.

Na de beet heb je een klein wondje dat soms bloedt. Koel de plek natte doeken, een coolpack of een washandje met ijsblokjes erin. Maak de bijtwond schoon met water en desinfecteer de beet met bijvoorbeeld jodium of sterilon.

Het wondje kan wat opzwellen, maar soms ook gaan infecteren. Dazen kunnen namelijk bacteriën overdragen. In het geval van een infectie moet je naar de huisarts gaan, wat dan is antibiotica nodig.

Houd de wond in elk geval in de gaten. Wordt het na een paar dagen rood rondom het wondje of verschijnen er gele korstjes? Misschien heb je een bacteriële infectie opgelopen. Ga dan even naar de huisarts.

Echt veel last van de daas in je moestuin? Er bestaat een dazenval die eruitziet als een zwarte bal. Deze bal beweegt licht en wordt door de zon verwarmd. Hierdoor wordt de bal aantrekkelijk voor de daas en kan de steekvlieg worden gevangen.

Mieren die steken

In Nederland leven ongeveer 70 soorten mieren. Mieren steken of bijten, afhankelijk van de soort. De stekende mierensoorten hebben een angel op hun achterlijf waarmee ze mierenzuur of -gif in je huid spuiten.De soorten die je buiten meestal tegenkomt zijn:

Wegmier: de bekende zwarte mier die je veel ziet tussen de tuintegels. Tijdens de paarperiode kun je soms ineens zwermen (grote) vliegende wegmieren zien.

Kale bosmier: rode mieren die vooral in bossen leven en daar mierennesten in de vorm van heuvels maken.

Gewone steekmier: roodbruin van kleur

Faraomier: kleine zwarte miertjes

Vuurmier: opvallend rood van kleur

Vooral de rode vuurmier of de steekmier kunnen gemeen steken. Maar ook zwarte mieren bijten. Een rode mierensteek is pijnlijker dan een beet van een zwarte mier. De beet zelf van een zwarte mier voel je amper of hooguit als wat kleine prikjes. Later ontstaat er wel rode huiduitslag die flink kan jeuken.

Bij een steek van een rode mier voel je vaak een gemene stekende of brandende pijn. Een steek van een rode vuurmier voelt alsof je je aan een hete pan of lucifer brandt.

Rode mieren leven in tuinen, het gras en rond vijvers en sloten.

Gewone mierenbeten zien eruit als kleine rode plekjes op de huid. Hoe heftig deze plekjes jeuken of pijn doen, hangt af van de mierensoort die heeft gebeten. Als je kind gebeten is door een rode mier, kunnen er naast rode plekken ook vervelende vochtblaasjes ontstaan, soms gevuld met pus. Ook kan er een zwelling ontstaan.

 

De symptomen van mierenbeten zijn:

• Kleine rode vlekjes of bultjes
• Jeuk
• Stijf gevoel rond de plek waar je gebeten bent

De plek kan opzwellen en pijnlijk aanvoelen (vooral bij rode mierenbeet).
En er kunnen vochtblaasjes ontstaan (bij rode mierenbeet).

Hoe behandel je mierenbeten?

In principe is een mierenbeet ongevaarlijk en kun je deze prima zelf behandelen.

Door zo’n 20 minuten koelen  met een washandje met ijsklontjes of een koelkompres (zak diepvrieserwtjes) in een theedoek gewikkeld wordt de jeuk minder en neemt de zwelling af.

IJsblokjes of een diepvriesproduct mogen nooit direct op de huid liggen.

Ontsmet eventuele wondjes met een desinfecterend middel.

Gebruik bij jeuk eventueel een zalfje of een ander middel tegen insectenbeten. Controleer van tevoren in de bijsluiter of het middel geschikt is voor kinderen.

Niet krabben

Zorg ervoor dat je kind niet aan de bultjes krabt. Door te krabbelen zal het gif zich alleen maar meer onder de huid verspreiden, waardoor de klachten verergeren.

Verder kan je kind de plekjes openkrabben. De wondjes kunnen dan gaan infecteren. Zo’n infectie kan weken aanhouden. Je kind kan er ook littekens aan overhouden. Ga in het geval van ontstoken wondjes altijd met je kind naar de huisarts.

Soms kan er na een mierenbeet een allergische reactie optreden. Symptomen van zo’n allergische reactie zijn:

• Felrode plekken tot wel vijftien centimeter groot, soms met witte randen eromheen
• Flinke zwellingen
• Huiduitslag
• De plek kan warm aanvoelen, pijnlijker worden of meer gaan jeuken
• Hoofdpijn of misselijkheid

Neem bij een allergische reactie of hevige klachten contact op met de huisarts.

Slangenbeet

In Nederland is de adder de enige slang die bijt. Andere slangen zijn te klein en onschadelijk voor mensen of het zijn wurgslangen die niet bijten (en te klein zijn om een mens te wurgen).

Een volwassen adder is 35-78 cm lang (gemiddeld 55-60 cm). Hij heeft een duidelijke driehoekige kop, zigzagtekening en verticale pupillen. De mannetjes zijn meestal grijs of bruin, met een zwarte contrasterende rugstreep en contrasterende lipschilden (bovenlip). Vrouwtjes zijn vaak lichtbruin, met een donkerbruine, minder contrasterende rugstreep. De adder wordt vaak verward met de twee andere (onschuldige) inheemse slangensoorten: de ringslang en de gladde slang.

Door naar de ogen van de slang te kijken, herken je gemakkelijk een adder. De pupil van de adder heeft namelijk de vorm van een spleet. Terwijl de twee andere Nederlandse slangen een ronde pupil hebben. Ook herken je de adder aan de zigzag lijn op de rug.

De adder leeft voornamelijk van muizen, hagedissen, kikkers en vogels.

 

De adder komt vooral voor in Drenthe, Friesland en op de Veluwe. Kleinere aantallen komen nog voor in Overijssel en Limburg. In de rest van de provincies is de adder uitgestorven. Afhankelijk van het weer kom je ze meestal tegen in de periode februari tot begin oktober

Maar die kans is klein, want adders zijn schuw. En beten door adders zijn zeldzaam. Wanneer de adder met rust wordt gelaten, is hij niet agressief. Alleen als hij zich in het nauw gedreven voelt, zal hij toeslaan. Veel confrontaties zijn het gevolg van pech, zoals op een slang gaan staan of bij het plukken van bessen en vruchten in de struiken. De meeste beten vinden plaats in handen en voeten en zijn het resultaat van pogingen om de adder vast te pakken. Probeer geen slangen te vangen!

Wat doe je bij een slangenbeet?

In Nederland zijn sinds 1885 zo’n 220 beten van een adder bekend. Vaak gaat het om een ‘droge’ beet, dus zonder gif. Dan zijn er wel wondjes die geïnfecteerd kunnen raken en verzorgd moeten worden.

Soms spuit de adder gif in het weefsel. Meestal geven adderbeten lokale symptomen: de plek waar is gebeten zwelt op en doet pijn. In minder dan de helft van de beten treden ook ernstige symptomen op zoals misselijkheid, flauwvallen en in shock raken. De ernst van de symptomen hangt in die situatie af van de hoeveelheid gif dat geïnjecteerd werd. Kinderen zijn kwetsbaarder: in verhouding tot het gewicht van een kind ligt de hoeveelheid gif hoger dan bij een volwassene.

De symptomen treden meestal een half uur tot enkele uren na de beet op.

Een adderbeet moet altijd in het ziekenhuis worden behandeld. Meestal wordt de pijn bestreden (aspirine mag niet!!), soms is het nodig een antiserum toe te dienen.

Wat doe je na een beet?

• Bel 112.
• Ontsmet de wond eerst met water en zeep, daarna met een ontsmettingsmiddel.
• Verwijder ringen, armbanden en alles wat kan strak kan gaan zitten.
• Omzwachtel het aangetaste lichaamsdeel met een rekverband. Niet te strak aanspannen, de bloedsomloop mag niet afgesneden worden.

Plaats het slachtoffer in een comfortabele houding en leg eventueel het aangetaste lichaamsdeel iets hoger om de zwelling te verminderen.

Wat je vooral NIET mag doen!

• De beet uitzuigen, toebranden of insnijden.
• Het getroffen lichaamsdeel afbinden met een knelverband. Dit kan leiden tot complicaties.
• Een uitzuigpomp gebruiken, dit heeft geen nut.

Adderbeten zijn zelden dodelijk. Blijf kalm als iemand wordt gebeten. Je hebt genoeg tijd om naar het ziekenhuis te gaan.

Fotocredits:
Hoornaar door Krzysztof Niewolny via Pixabay
Tijgermug door James Gathany, CDC [Public domain], via Wikimedia Commons
Daas door Junkyardsparkle [CC0], via Wikimedia Commons
Gewone steekmier door Gary Alpert at English Wikipedia [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
Faraomier door Janke at English Wikipedia [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
Ringslang door ShutterOperator, CC BY-SA 3.0, Link
Gladde slang door Piet Spaans (Viridiflavus) [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons