bodem

Compost is een hele goed meststof en houdt bovendien de hoeveelheid organische stof in de bodem op peil. Hoe weet je wanneer compost van goede kwaliteit is? Een nogal technisch verhaal voor moestuiniers met al enige ervaring.

De bodem bevat minerale delen, zoals zand en klei, en organische stof. Dit is al het materiaal dat afkomstig is van micro-organismen, planten en dieren. Dat kunnen levende planten en dieren zijn, maar meestal wordt er dood materiaal mee bedoeld. Voorbeelden van organische stof zijn verse gewasresten, pas aangevoerde mest, levende bacteriën en schimmels of dode humus.

Organische stof wordt ook wel het zwarte goud van de bodem genoemd. Het zorgt ervoor dat de grond kruimelig is en niet verslempt (aan elkaar kleeft waardoor er geen water en zuurstof meer bij kan), dat de grond vocht kan vasthouden en afgeven en bewerkbaar is. Een bodem met voldoende organische stof zal minder snel verstuiven (erosie).

Organische stof voorziet daarnaast alle bodemorganismen van energie en voedsel. Onder de grond is het donker en bodemorganismen kunnen er geen energie halen uit zonlicht.

Een bodem met voldoende organische stof is eerder opgewarmd dan een bodem met te weinig organische stof. Dat komt door de kleur. Organische stof is donker en donker gekleurde bodems zijn in het voorjaar eerder opgewarmd dan licht gekleurde bodems. Dat is voordelig voor je plantjes die van warmte houden.

Meer organische stof in de bodem

Door een profielkuil te graven kun je al een beetje zien of je veel of weinig organische stof in de bodem hebt. Een bodem met relatief veel organische stof is kruimelig, donker en vochtig. Een bodemtest geeft nog meer uitsluitsel.

Je hebt gelezen dat voldoende organische stof belangrijk is voor de vruchtbaarheid, bodemstructuur en vochtbalans van je bodem. Organische stof wordt langzaam opgegeten door bodemorganismen. Het aandeel organische stof in de bodem kun je op peil houden door een regelmatige aanvoer van gewasresten, mest en compost.

Compost en oude stalmest bevatten relatief meer effectieve organische stof dan verse gewasresten. Effectief wil zeggen: de hoeveelheid organische stof die na een jaar nog over is. Compost blijkt daarin beter te scoren dan mest. Compost verteert langzamer en geeft in een moestuinseizoen minder voedingsstoffen af dan mest. Maar op de lange duur stijgt met compost het organische stofgehalte van de grond langzaam maar zeker en komen er tijdens het groeiseizoen steeds meer voedingstoffen beschikbaar voor de planten. Compost geeft dus langduriger resultaat, mest is voor de snelle opkikker. Vergelijk een bruine boterham met een energiereep.

Wat is goede compost?

Goede compost bevat geen glas, plastic en weinig zware metalen. Je kunt compost laten testen. (De eerste maanden van dit jaar kreeg je via de nieuwsbrief korting op composttesten.) De waarde voor de bodem zit hem in de voedingswaarde – stikstof en nitraten – en de hoeveelheid organische stof.

Hoe beoordeel je zelf of compost een goede kwaliteit heeft?

Geur
Een goede compost stinkt niet. De geur van goede compost varieert van neutraal tot bosgeur. Ruikt de compost naar rotte eieren? Dan bevat de compost veel zwavel en is deze slecht gecomposteerd. Een compost die sterk naar ammoniak ruikt is instabiel en nog niet rijp. Zulke compost is slecht voor het bodemleven en zelfs giftig voor pas ontkiemende zaden.

Kleur
Goede compost varieert van donkerbruin tot bijna zwart. Asgrijze en gitzwarte compost heeft een te warm composteerproces (verbranding) ondergaan.

Structuur
De structuur van compost zegt veel over de werking en werkingsduur van de compost. Grove compost bevat meer grove onverteerde houtige plantenresten die de structuur van de bodem meteen verbeteren. Het is meestal jonge compost die stikstof nodig heeft om te verteren. Fijnere compost is al goed verteerd en zal de in de bodem aanwezige minerale stikstof niet vastleggen, zodat deze beschikbaar blijft voor je gewassen. De fijne compost kan bovendien direct door het bodemleven worden opgenomen.

Ideaal is grof en fijn door elkaar. Maar niet grover dan 20 mm. De grotere stukken moeten eruit zijn gezeefd. Dat kun je zelf doen als je composteert, anders moet je hierop letten als je compost koopt.

Vocht
Neem een handje compost en knijp dit tot een bal. Lekt er water uit? Dan is de compost te nat. Valt de compostbal uit elkaar? Dan is de compost te droog. Bij goede compost ligt het vochtpercentage rond de 60%. Je moet er een bal van kunnen maken zonder dat er water uit de compost lekt.

Organische stofgehalte
Compost kan veel grond bevatten waardoor er relatief minder organische stof in zit. Terwijl juist die organische stof de bodemstructuur verbetert en het bodemleven voedt. Je kunt dit testen door een beetje compost in een glas water te doen. Hoeveel zwelt op en blijft drijven en hoeveel zakt meteen naar de bodem (zand, klei)? Wettelijk gezien moet compost voor 10% van het gewicht uit organisch materiaal bestaan.

Rijpheid en stabiliteit
Een compost die sterk naar ammoniak ruikt is instabiel en nog niet rijp. Een compost die wel stabiel is, maar nog niet rijp kan het bodemleven een oppepper geven. De organische stof is dan voedselbron voor het bodemleven waardoor deze extra actief wordt. Door het actieve bodemleven verbetert de bodemstructuur. Er bestaat een test waarmee je de rijpheid van compost kunt testen: de Solvita Compost Maturity test.

Koop je compost? Informeer dan bij het bedrijf dat composteert of het het composteerproces goed beheerst en de tijd neemt voor het uitrijpen.

Verhouding koolstof (C) – stikstof (N)
De verhouding tussen koolstof en stikstof bepaalt de werking van de compost. Grove compost met een hogere C:N-verhouding (groter aandeel koolstof) verteert langzamer, neemt meer stikstof van de bodem bij het verteren en heeft langer effect op de bodemstructuur. Fijne compost met een lagere C:N-verhouding (minder koolstof) verbruikt minder stikstof, maar is eerder verteerd. De C:N-verhouding van grove groencompost is meestal 20:1. Een fijnere compost zoals GFT-compost heeft een C:N-verhouding van 10:1. Ter vergelijking: runderdrijfmest heeft een C:N-verhouding van 8:1 en stro 60:1.

Deze verhoudingen vind je op de verpakking of je laat het testen. In een eigen composthoop schat je het in op het oog. De ideale verhouding? Een mengsel van grof en fijn.

Stikstofgehalte
Meestal bevat compost rond de 5 kg stikstof per ton. Gebruik je stikstof als mest, dan is 10 kg stikstof per ton niet ongebruikelijk. Koop je compost met en hoog stikstofgehalte, dan kan daar weleens veel GFT-compost in zijn verwerkt, een goedkope grondstof die soms behoorlijk is vervuild. Let erop dat je biologische compost koopt (als je niet zelf maakt), zodat je zuivere compost hebt. Ook als je compost wilt met een hoog stikstofgehalte.

Fotocredits:
Compost hoop door Pavel Ševela, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Foto tweejarige compost in een bak door CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Foto zeven compost door SuSanA Secretariat,, gepubliceerd onder CC-licentie.